Transactionele Analyse

Communicatie

Communicatie is het middel waarmee we anderen laten merken wat we willen of wat we van iets vinden. Mensen communiceren zowel bewust als onbewust, voortdurend. Niet communiceren is onmogelijk; je zendt altijd “boodschappen” uit, hetzij door woorden te gebruiken, hetzij via lichaamstaal. Binnen organisaties wordt voortdurend gecommuniceerd. In het samenspel van mensen die samenwerken om een gemeenschappelijk doel te bereiken, is het belangrijk om elkaars mening te kennen en gebruik te maken van elkaars informatie. Miscommunicatie kan gemakkelijk leiden tot mislukking en conflicten.

Over communicatie valt veel te zeggen. Het is van belang je te realiseren dat mensen vaak vanuit bepaalde rollen met jou communiceren en dat communicatie twee niveaus heeft: een inhoudelijke boodschap en een boodschap die iets zegt over de relatie die de ander met jou wil aangaan. We gaan in op beide dimensies.

De Rollen

In de Transactionele Analyse wordt een methode aangeboden om snel te ontdekken vanuit welke rol de ander met jou communiceert en of jij deze rol ook wilt aannemen of niet. In deze analysemethode worden drie rollen beschreven die we als mens kunnen innemen tijdens communicatie:

De ouderrol

De ouderrol kenmerkt zich door een normatieve opstelling. De ouder denkt te weten wat goed is voor de ander en laat dit ook merken. Vaak wordt deze norm ingegeven door een overtuiging die niet altijd rationeel onderbouwd is.

"Het is zoals het is" is de norm die wordt nagestreefd, en de ander wordt geacht deze te volgen.

De volwassenrol

De volwassenrol kenmerkt zich door een open, verstandige houding. De volwassene zoekt naar werkbare oplossingen, wil graag van de ander leren en maakt “gebruik” van diens kennis en ideeën.

De kinderrol

Deze rol kenmerkt zich door een onderdanige opstelling. Het kind luistert en schikt zich naar de ander. Het kind wil geen verantwoordelijkheid dragen voor zijn handelen, omdat het iets is dat hem is opgedragen. Het kind kan echter ook rebels worden als vorm van tegenreactie.

Samenvattend

Bovenstaande rollen spelen een belangrijke rol in communicatie. Soms neemt iemand een rol aan die jou niet bevalt of niet uitkomt, waardoor de communicatie verstoord raakt. Aangezien mensen kunnen schakelen tussen rollen binnen een gesprek, is het van belang om deze rollen te herkennen en te beïnvloeden.

Kennis van deze theorie biedt handvatten om een gesprek positief te beïnvloeden.

Wat gebeurt er als mensen vanuit verschillende rollen met elkaar communiceren?

1. Variant vanuit de ouderrol

1.1 Ouder-kindpatroon

De meest natuurlijke combinatie is de ouder-kindrol.

De ouder bepaalt wat er moet gebeuren en het kind schikt zich daarin. De communicatie is in balans.

Wanneer het kind zich niet schikt, wordt het opstandig en ontstaat er conflict tussen de rollen. Dit wordt opgelost wanneer het kind zich weer voegt.

1.2 Ouder-volwassenpatroon

De ouder probeert de ander in de kindrol te dwingen.

Wanneer de volwassene dit niet toestaat, ontstaat er spanning in de communicatie. De volwassene accepteert het normatieve gedrag van de ouder niet en wil op volwassen niveau communiceren.

Als de ouder niet “omschakelt”, zullen er conflicten ontstaan.

De volwassene kan er ook voor kiezen zich te schikken en alsnog de kindrol aan te nemen, die ondergeschikt is aan de ouderrol.

1.3 Ouder-ouderpatroon

Deze combinatie leidt direct tot spanning. Beide personen proberen elkaar in een andere rol te dwingen, met name in de kinderrol.

Zolang dit niet gebeurt, blijft er spanning in de communicatie en praten beide personen tegen elkaar in plaats van met elkaar.

2. Variant vanuit de volwassenrol

2.1 Volwassen-ouderpatroon

Zie 1.2.

2.2 Volwassen-volwassenpatroon

Dit is de meest natuurlijke combinatie vanuit de volwassenrol.

Beide volwassenen wisselen waardevrij informatie uit, staan open voor elkaars ideeën en begrijpen elkaar.

De communicatie is in balans en er is geen spanning, omdat er geen poging wordt gedaan om de ander in een andere rol te dwingen.

2.3 Volwassen-kindpatroon

De volwassene zal proberen het kind uit te nodigen om op volwassen niveau te communiceren.

Zolang dit niet gebeurt, blijft er spanning in de communicatie. De volwassene weet niet of hij een serieuze gesprekspartner heeft en evenmin of de partner loyaal is of zal rebelleren.

3. Variant vanuit de kinderrol

3.1 Kind-ouderpatroon

Zie 1.1.

3.2 Kind-volwassenpatroon

Zie 2.3.

3.3 Kind-kindpatroon

In dit patroon spelen twee mensen een spel met elkaar, zonder werkelijke intentie om inhoudelijk te communiceren.

Omdat ten minste één partij doorgaans wel een bedoeling heeft met de communicatie, zal er snel worden overgeschakeld naar een ander patroon.

Samenvattend

De meest natuurlijke combinaties zijn:

Ouder-kind

Volwassen-volwassen

Wanneer mensen willen samenwerken zonder een duidelijke noodzaak voor hiërarchie, levert het volwassen-volwassenpatroon de meest effectieve communicatie op.

Niveaus in communicatie

Communicatie kent verschillende niveaus.

Naast de inhoudelijke boodschap die we overbrengen, bevat communicatie altijd een boodschap op het relatieniveau.

Bijvoorbeeld:

Wanneer ik iemand waardevrij vraag: “Wil je voor mij een kopje koffie meenemen?”, is de inhoudelijke boodschap duidelijk en het relatieniveau neutraal.

Als ik daarentegen de opdracht geef: “Neem koffie voor mij mee”, plaats ik mijzelf boven de ander en geef ik impliciet de boodschap dat hij ondergeschikt is, terwijl de inhoudelijke boodschap hetzelfde blijft.

Naast de inhoud speelt er dus ook een betrekkingsaspect in de boodschap.

Mensen zijn zich hier vaak niet bewust van, maar voelen het wel aan. Dit kan liggen aan de woordkeuze, de toon of het non-verbale gedrag van de spreker.

Veel communicatieconflicten ontstaan doordat er op dit niveau iets misgaat. Dit leidt vaak tot strijd en woordenwisselingen over de inhoud, terwijl de werkelijke oorzaak de positie is die de ander heeft ingenomen (bewust of onbewust) op betrekkingsniveau.

Wat kun je doen als je dit opmerkt?

Negeren: Hiermee ontken je de poging van de ander om jou in een bepaalde positie te plaatsen.

Metacommunicatie toepassen: Dit betekent dat je het verschijnsel bespreekbaar maakt, in de hoop dat de ander zich ervan bewust wordt en weer op hetzelfde niveau gaat communiceren.